Alfred Lela
Në rastin e ambasadorëve amerikanë, publiku dhe populli (ka një dallim mes tyre), ashtu dhe opinion-bërësit kanë më shumë iluzione se sa realizëm. Ardhja e një Amabasadori amerikan, për shembull, shoqërohet me të njëjtën suspansë dhe pritshmëri, në mos edhe më shumë, se sa beteja dhe rezultatet e zgjedhjeve parlamentare të radhës, të cilat, logjikisht, duhej të vendosnin për përfaqësimin, udhëheqjen dhe politikëbërjen për katër vitet vijuese.
Arsyeja se pse ky filo-amerikanizëm i lartë përton të shkojë në varreza në këtë cep të fundit të Europës, ka të bëjë me besimin e paktë që gëzojnë elitat vendase, sidomos politiket. I përket kufijve të fantastikes të vëresh, sot pas 30 vitesh, se si amerikanizmi në Shqipëri mbetet ende pothuajse a way of living (mënyrë jetese). Ky është një fakt i trishtë dhe, më shumë se dashurinë për Amerikën dëshmon foshnjërinë procesuale të demokracisë në Shqipëri.
Besimi te ambasadorët amerikanë do të thotë mungesë besimi te institucionet dhe kodet tona shoqërore. Zmadhimi i bebëzave të shpresës për mbërritjen e Ambasadorit të ri, siç ndodhi në rastin e Yuri Kim, dëshmon se ne, më shumë se zgjidhjeve të vullnetit personal dhe kolektiv të brendshëm u besojmë zgjidhjeve deus ex machina (Zoti si makinë apo zgjidhjeve nga lart).
Thënë gjithë këtë, roli amerikan në Shqipëri dhe në të gjitha trojet shqipfolëse është absoult, i duhur, i mirëpritur dhe vendimtar për stabilitetin dhe njëkohësisht zhvendosjen e faktorit shqiptar në Ballkan dhe në botë.
Po sikur kolonat mbështetëse amerikane të shoqëroheshin me themelet të brendshme institucionale dhe shoqërore, si do të ishte Shqipëria dhe shqiptarët? Sigurisht, kjo është një pyetje që i tejkalon kapacitetet e 40 rreshtave të një editoriali të Politiko, megjithatë kureshtja e saj duhet të futet në disa koka.
Në këtë rrafsh duhet thënë se kjo është gjëja e parë që ne nuk duhet të presim nga Yuri Kim. Nuk mund të rrimë gojëhapur në pritje të një shndërrimi shoqëror i cili nuk vjen kurrë nga jashtë, edhe pse mund të ndikohet prej atje. Ambasadorët e huaj, as ata amerikanë, nuk mund të na rikodojnë, të na mësojnë ta duam vendin tonë si amerikanët të vetin, të punojmë më shumë dhe të llomotisim më pak; të mos vëmë një bast aq të lartë te pasurimi i shpejtë; të ndërtojmë modelet e duhura shoqërore dhe ta kemi drojën e Zotit në zemër (se, edhe nëse nuk ekziston frikën le t’ia kemi).
Ata nuk mund t’u mësojnë politikanëve dhe administratave tona se shtëpia jote nuk bën të vidhet.
Në rrafsh politik zonja Kim nuk mund të jetë më shumë se një gardiane e status quo-së. Kjo nuk do të thotë mbështetje e palës që ka pushtetin, por ruajtje e atyre linjave që u kanë mëshuar amerikanët edhe para ardhjes së përfaqësueses së tyre të jashtëzakonshme dhe fuqiplotë. Eksperimentet jashtë institucioneve nuk janë një gjë amerikane, ato mund të ekzistojnë (edhe në malet e shtetit të Montana-s ka paraushtarakë), por jashtë dhe kundër sistemit.
Status quo-ja shqiptare është e pathyeshme, edhe pse amerikanët e zonja Kim mund të kenë vetëbesim te e kundërta. Klasa politike e këtushme, rrallë a kurrë bëhet bashkë për standarde demokratike dhe perëndimore, por kur vjen puna për paktet dhe kulisat që i mbajnë ‘ndërkombëtarët e bezdisshëm’ jashtë kontrollit e gjenë gjuhën.
Një personazh i njohur në Tiranë e përshkruan kështu atë që po ndodh në Shqipëri së fundmi me Reformën në drejtësi: krerët politikë në Shqipëri janë kaq shumë bashkë (edhe pse bëjnë sikur copëtohen mes veti) saqë, jo vetëm po rregullojnë ‘letrat’ e veta që të mos i kapë Reforma, por po lirojnë edhe banditët e tyre nga burgu.
Tridhjetë vjet pasi pritëm James Baker-in, mes një entuziazmi dhe fryme të pashoqe, shqiptarët kanë mbetur me pritshmërinë e veshur me dëshpërim, pa shpresë tashmë, të ambasadorëve amerikanë, kurse elitat politike i shohin ata vetëm si aksesorët mbajtës të një sistemi që përfundimisht u përket.
Komunistët mund të kenë rënë në Shqipëri dhe liria mund ta ketë bërë një pjesë të punës (freedom works-cit. James Baker), por anti-amerikanizmi është gjë e thellë. Yuri Kim vjen në një vend me elita gjithnjë e më të bezdisura nga amerikanizmi i publikut dhe i Pax Americana-s botërore, ku e pret një popull që e valëvit amerikanizmin si shenjë të dëshpërimit dhe shpresë njëherësh.
As këtë gjë Ambasadorja amerikane nuk mund ta ndryshojë.
