Si rrezikon Shqipëria anëtarësimin në BE nga korrupsioni, mafia dhe d*oga?

Më 15 tetor, në Luksemburg u mbajt Konferenca e dytë e Anëtarësimit për të diskutuar anëtarësimin e mundshëm të Shqipërisë në BE.

Fillimi aktual i negociatave të anëtarësimit ishte korriku i vitit 2022, kur u mbajt konferenca e parë ndërqeveritare.

Kanë qenë dy momente të rëndësishme në marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Evropës: në vitin 2009, kur Shqipëria aplikoi për anëtarësim në BE dhe në vitin 2014, kur Shqipëria u bë vend kandidat.

Megjithatë, anëtarësimi në BE nuk është i lehtë, pasi procesi është i gjatë dhe kërkon që vendi kandidat të plotësojë disa kritere.

Në veçanti, Shqipëria duhet të përmbushë "bazat" për anëtarësim, të cilat përfshijnë respektimin e shtetit të së drejtës, të drejtave të njeriut dhe institucioneve demokratike.

Megjithatë, pengesa kryesore që Shqipëria të bëhet anëtare europiane ka të bëjë me përfshirjen e vendit në korrupsion, megjithëse, sipas Brukselit, ka pasur përmirësime.

Fatkeqësisht, kjo nuk mjafton, pasi korrupsioni është i pranishëm në sfera të ndryshme politike, si në të gjitha nivelet e qeverisjes, ashtu edhe në organet qendrore dhe lokale.

Shembuj të korrupsionit në Shqipëri

Rastet e korrupsionit në Shqipëri janë të shumta. Për shembull, në vitin 2021, një ish-ministër i Mjedisit u arrestua për pastrim parash.

Në maj 2024, kryebashkiaku i Tiranës u shpall fajtor për manipulim tenderash dhe ryshfet punëtorësh.

Në një shembull tjetër konkret të korrupsionit në Shqipëri, Sali Berisha u akuzua për korrupsion për veprimet e tij si kryeministër midis viteve 2005 dhe 2009.

Shqiptarët janë shumë të vetëdijshëm për korrupsionin në institucionet publike. Një sondazh i UNDP-së zbuloi se 81.3% deri në 81.5% e të anketuarve e pranuan ekzistencën e tij.

Sipas një analisti të OSBE-së, korrupsioni jo vetëm që dëmton ekonominë shqiptare, por edhe minon perceptimin e qytetarëve për institucionet demokratike, duke i bërë ata të humbasin besimin në sistem.

Korrupsioni ndikon negativisht në produktivitetin ekonomik, GDP-në për frymë dhe sistemin politik, dhe rrit kostot e investimeve dhe paqëndrueshmërinë e çmimeve.

Shkaqet e korrupsionit në Shqipëri

Është thelbësore të analizohen shkaqet e korrupsionit në Shqipëri.

Vendi ishte një shtet izolues stalinist nga viti 1944 deri në vitin 1990. Ai u bë republikë parlamentare vetëm në vitin 1998.

Sipas Transparency International, Shqipëria renditet e 98-ta nga 180 vende për sa i përket korrupsionit. Për të kuptuar më mirë grafikun, vendi i renditur i pari konsiderohet më transparent për sa i përket sektorit të tij publik.

Transparency International e rendit Shqipërinë si vendin më të korruptuar në Ballkan. Ndikimi i mafies është i përhapur dhe paratë e drogës nxisin korrupsionin ekonomik dhe politik.

Mbështetja e BE-së për Ballkanin Perëndimor

Bashkimi Evropian ka nisur ‘Planin e Rritjes’ për Ballkanin Perëndimor, duke ndarë 6 miliardë euro për reformat socio-ekonomike për tre vjet.

Rastësisht, nëse vendet e Ballkanit Perëndimor nuk arrijnë të përmbushin qëllimet e Planit të Rritjes, fondet e tyre do të transferohen në vendet e tjera fqinje. BE thotë se kjo është një lloj “konkurrence” e vërtetë mes tyre.

Interesat gjeopolitike të BE-së në Ballkanin Perëndimor

Është evidente se Brukseli kërkon Shqipërinë (krahas vendeve të tjera kandidate) si anëtare të BE-së, veçanërisht pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia.

Nga pikëpamja gjeopolitike, është e rëndësishme të theksohet se Shqipëria është në radarin e Turqisë, Kinës dhe Rusisë. Këta aktorë përdorin fuqinë e butë në rajon në mënyra të ndryshme, duke përfshirë marrëveshjet tregtare dhe investimet në sektorë strategjikë.

Brukseli synon qartë që Shqipëria (dhe Ballkani Perëndimor) të anëtarësohen në BE, duke siguruar kontrollin strategjik mbi rajonin dhe duke kufizuar ndikimin nga aktorët jo-BE.

Megjithatë, Tirana duket se preferon marrëdhëniet me BE-në dhe Shtetet e Bashkuara. Në të vërtetë, Shqipëria u bë anëtare e NATO-s në vitin 2009.

Shqipëria ka lidhje të ngushta edhe me Italinë. Italia mbështet Shqipërinë në luftën kundër korrupsionit nëpërmjet Prokurorisë Kombëtare Italiane Anti-Mafia dhe Prokurorisë së Posaçme Shqiptare Anti-Korrupsion.

Implikimet rajonale

Për sa i përket implikimeve rajonale, anëtarësimi i mundshëm i Shqipërisë në BE deri në vitin 2030 mund të shërbejë si model për vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor që aspirojnë të anëtarësohen. Kjo do të nënkuptonte se Shqipëria ka trajtuar me sukses problemin e përhapur të korrupsionit, i cili është një sfidë madhore në rajon.

Përhapja e strategjive të mundshme për të çrrënjosur korrupsionin në Shqipëri mund të nxisë një cikël të virtytshëm që do të përfitonte jo vetëm rajonin, por edhe BE-në në tërësi.

Zhdukja e mafies (et similia) nuk është një vizion utopik. Shqipëria mund ta bëjë këtë me ndihmën e Prokurorisë Kombëtare Anti-Mafia të Italisë.

Sigurisht që është një proces i gjatë. Por do të kishte një ndikim pozitiv në shumë nivele: ekonomik, politik dhe social.

Kalimi i Shqipërisë nga një ekonomi e centralizuar në një ekonomi liberale pas vitit 1990 pati jo vetëm efekte pozitive (d.m.th., rritje ekonomike), por edhe negative, si korrupsioni. Këta dy elementë janë të ndërlidhur.

Anëtarësimi në BE mund të ndryshojë gjithashtu perceptimin e qytetarëve shqiptarë për institucionet demokratike, duke e shndërruar perceptimin e tyre për to nga të korruptuar dhe jo të besueshëm në të ndershëm dhe të paprekur në mënyrë demokratike.

Do të ishte gjithashtu pozitive nga pikëpamja ekonomike, me një rritje të mundshme të PBB-së kombëtare dhe një ulje të inflacionit.

Implikimet globale

Për sa i përket implikimeve globale, nëse Shqipëria arrin të anëtarësohet në BE deri në vitin 2030, ajo do të përbëjë një sfidë strategjike për Rusinë dhe Kinën, duke çuar potencialisht në një ndryshim në ndikimin strategjik që këto vende ushtrojnë aktualisht mbi Tiranën.

Situata me Turqinë është më e ndërlikuar. Edhe nëse Shqipëria hyn në BE deri në vitin 2030, Turqia do të mbetet një lojtar i rëndësishëm në rajon për shkak të lidhjeve historike.

Për më tepër, Turqia ka pasur gjithmonë një prani strategjike dhe ekonomike në rajon që nga rënia e Jugosllavisë në vitet 1990.

Për më tepër, Turqia është aktualisht partneri i dytë më i madh tregtar i Tiranës pas Italisë.

Në veçanti, ndikimi i Turqisë në Shqipëri mund të shihet si një rrezik për Brukselin për shkak të vizionit politik të Turqisë për çështjet e të drejtave të njeriut, demokracisë dhe migracionit.

Skenari i kundërt

Anasjelltas, Shqipëria nuk do të jetë në gjendje të trajtojë në mënyrë efektive çështjen e korrupsionit, gjë që përfundimisht do ta pengojë vendin të bëhet anëtar i BE-së. Nëse kjo ndodh, mund të ketë një ndikim të dëmshëm në marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe BE-së, pasi kjo e fundit ka të ngjarë të pushojë së investuari në Shqipëri për të zgjidhur këtë çështje komplekse.

Rrjedhimisht, vende si Rusia dhe Kina do të fitonin një avantazh strategjik, ndërsa Shqipëria do të rriste ndjeshëm marrëdhëniet e saj me këto subjekte jashtë BE-së.

Në të vërtetë, BE-ja nuk duhet të anashkalojë faktin që Shqipëria ka marrëdhënie edhe me Rusinë, edhe me Kinën.

Shqipëria dhe Rusia janë të dyja anëtare të Organizatës së Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi.

Lidhur me marrëdhëniet e Shqipërisë me Kinën, është e rëndësishme të theksohet se Shqipëria është pjesë e projektit të Xi Jinping, Nisma Brez dhe Rrugë (BRI).

Nëse Shqipëria nuk bëhet anëtare e Bashkimit Evropian, ajo mund të bëhet e pambrojtur ndaj ndikimit gjeopolitik të Rusisë dhe Kinës. Kjo mund të përbëjë një rrezik të madh për stabilitetin e politikës evropiane dhe rajonit.

Një ndikim i mundshëm në rritje i Kinës dhe Rusisë në rajon mund të nisë nga pikëpamja ekonomike, e cila më pas do të përkthehej në një ndikim gjeopolitik në rritje të këtyre aktorëve në rajon.

Fillimisht, Shqipëria mund të forcojë marrëdhëniet e saj tregtare me Rusinë dhe Kinën duke krijuar partneritete më të forta ekonomike. Megjithatë, në terma afatgjatë, kjo mund të çojë gjithashtu në një zhvendosje të mundshme në pozicionin gjeopolitik të Shqipërisë.

Kjo mund të çojë në një pikëpamje politike më pro-ruse dhe anti-perëndimore/evropiane në rajon. Kjo mund të shihet në pozicionin e vendit ndaj konfliktit ruso-ukrainas. Për shembull, ajo mund të kundërshtojë sanksionet e BE-së kundër Rusisë.

Nga këndvështrimi i ndikimit kinez në vend, Shqipëria mund të mbështesë pozicionin e Kinës në forcimin e hegjemonisë së saj mbi Tajvanin.

Kjo është një tjetër pikë kyçe e mosmarrëveshjes midis Evropës dhe Kinës në lidhje me pozicionet gjeopolitike, duke qenë se Brukseli ka shprehur mbështetjen për pavarësinë e Tajvanit nga Kina. Një eurodeputet ka deklaruar, “Evropa qëndron me Tajvanin në mbrojtje të lirisë, shtetit të së drejtës dhe dinjitetit njerëzor. Ju nuk jeni vetëm.”

Ky qëndrim nuk është pritur mirë nga Kina, e cila pohon se çështja duhet të mbetet pa ndikime të jashtme.

Për më tepër, do të ishte një lëshim i madh të shpërfilleshin interesat e tjera që Evropa ka në Tajvan. Në të vërtetë, objektivi i BE-së është të përforcojë lidhjet e saj me Tajvanin në mënyrë që të krijojë një kanal të privilegjuar për sigurimin e mikroçipave, të cilët janë thelbësorë për një sërë pajisjesh elektronike dhe produkte të tjera.

Për më tepër, marrëdhëniet gjithnjë e më të ngushta të Shqipërisë me Rusinë dhe Kinën mund të bëjnë që kjo e fundit të bëhet anëtare e BRICS. Kjo do të ishte një mospërfillje e mëtejshme ndaj BE-së dhe do të shënonte një 'efekt të mundshëm topi bore' në të cilin BRICS do të zgjerohej përtej Shqipërisë për të përfshirë pjesën tjetër të Ballkanit Perëndimor.

Nga këndvështrimi i Brukselit, kjo nuk do të ishte vetëm një ‘humbje’ për Evropën, por mbi të gjitha një kërcënim shtesë për ekuilibrin tashmë delikat evropian.

Nga pikëpamja ekonomike, Evropa nuk do të ndikohej domosdoshmërisht negativisht nga vendimi i Shqipërisë për të mos u anëtarësuar në BE. Në një nivel më të gjerë, Bashkimi Evropian do të përballej me sfida si rezultat i ndikimit në rritje të vendeve të BRICS, të cilat potencialisht mund të sfidonin rendin gjeopolitik mbizotërues në Perëndim.

Për më tepër, për sa i përket çështjes së korrupsionit në Shqipëri, është e diskutueshme nëse Rusia dhe Kina janë aktorët më të përshtatshëm për të trajtuar problemin në rajon. Kjo për shkak se ata vetë janë renditur lart në listën globale të korrupsionit nga Transparency International. Rrjedhimisht, është e arsyeshme të supozohet se, në rastin më të mirë, niveli i korrupsionit në rajon do të mbetet kryesisht i pandryshuar.

Në çdo rast, Shqipëria duhet të marrë masa më kufizuese për të luftuar korrupsionin dhe mafien (d.m.th., ta bëjë sistemin e sekuestros dhe konfiskimit të aseteve të mafias jo fleksibël). Kjo duhet bërë jo vetëm për hir të anëtarësimit në BE, por edhe për hir të qytetarëve dhe demokracisë.

Marrë nga Istituto Analisi Relazioni Internazionali