Kultura shqiptare e të qendruarit gjatë në kafene, e zgjidhjes së problemeve në kafene, deri edhe firmosja e marrëveshjeve apo dokumenteve të rëndësishme rreth nje filxhani kafeje, i perket një tradite të hershme.
Historia e kafes së shqiptarëve është e vjetër dhe e rrethuar me të dhëna mahnitëse. Ajo është e pranishme në lindje, martesa e vdekje. Me pak fjalë, kafeja e shoqëron shqiptarin nga djepi në varr.
‘I është pirë kafja kësaj pune’, ‘i duhet pirë një kafe’, ‘kur do i pimë ato kafe?’ Këto janë vetëm disa nga shprehjet që tregojnë se sa e rëndësishme ishte ajo që vendosej në kafe, e që vazhdon të jetë kështu edhe sot e kësaj dite në shumë zona të Shqipërisë.
Kafeja ishte vula që vendoste një marrëveshje nga e cila nuk kishte më kthim prapa. Ajo ka pasur fuqinë e një dekreti mbretëror në Shqipëri, njësoj siç kishte vula e mbretit në Angli në një dokument zyrtar.
Shqiptarët kanë pasur simbolika të shumta në ritualin e pirjes së kafesë. Ato shënjonin mesazhe pozitive dhe negative kur miqtë kishin marrëdhënie, takime apo situata të ndryshme. Po cilët janë këto mesazhe që shprehte rituali i shërbesës së kafesë.
Sociologu, prof. dr. Zyhdi Dervishi ka dhënë disa shpjegime për to në librin e tij “Lente të ndërveprimit simbolik”.
Pirja e kafesë ka simbolet e saj në çdo rast, si kur pihet për qejf, në rast kur fton dikë në shtëpi, ose lokal, si edhe në raste ‘zyrtare’ kur bëhet fjalë për gëzim ose mort.
Kur ishte fjala për ndonjë fejesë, pajtim, falje gjaku apo çështje të tilla të rëndësishme, i zoti i shtëpisë nuk e pyeste mikun se si e do kafenë.
Mesazhi rreth ecurisë së çështjes merrej në mënyrë simbolike nga ëmbëlsia apo hidhësia e kafesë. Nëse kafja ishte e ëmbël, miku e kuptonte se çështja kishte marrë një rrjedhë pozitive në mënyrë të pakthyeshme. Ai e kishte marrë ‘dritën jeshile’ për të diskutuar rreth asaj çështje.
Nëse kafeja servirej e mesme, mesazhi ishte se çështja kishte mbetur pezull. Kjo tregonte se ecuria e saj nuk mund të parashikohej dhe miku duhej të bënte kujdes se si e sillte bisedën rreth çështjes. Në mënyrë shumë diplomatike ai duhej t’i zgjidhte fjalët se si duhej ta hapte bisedën.
Kur kafeja servirej e idhët, kjo tregonte se çështja për të cilin ishin mbledhur kishte marrë përgjigje negative në mënyrë të padiskutueshme. Miku e merrte mesazhin dhe në të tilla raste pirja e kafesë shoqërohej me heshtje nga të dyja palët.
Në të tilla raste shfaqet qartë fuqia prej dekreti mbretëror që kishte kafeja në kulturën shqiptare, kryesisht tek malësorët.
Ëmbëlsia dhe hidhësia e kafesë ishte e pranishme edhe në rastet e ceremonive mortore, në shumë krahina të Shqipërisë.
Shkalla e ëmblësisë së kafesë shprehte në mënyrë simbolike keqardhjen për të ndjerin, moshën e tij dhe shqetësimet familjare që shkaktonte largimi i tij nga kjo jetë.
“Nëse personi i vdekur ishte i moshuar dhe me fëmijë të rritur, të martuar dhe në gjendje ekonomike të stabilizuar, servirej kafe e ëmbël; nëse i ndjeri ishte në moshë mesatare dhe me fëmijë pjesërisht të martuar dhe të pamartuar, servirej kafe e mesme; dhe, nëse personi i vdekur ishte i ri ose e re, me fëmijë të vegjël ose i pamartuar servirej kafe fare e hidhur, pa sheqer.
Sipas paragjykimeve të përhapura gjerësisht në shoqërinë shqiptare paramoderne, në filxhanin e kafesë pasqyronin edhe mjaft element të personalitetit, të mënyrës së jetesës dhe të gjendjes shpirtërore të personave që pinin kafenë.
Për shembull, nëse burri e pinte kafenë e nxehtë, mendohej se ai sipas bestytnive ishte aq frikacak saqë kishte frikë edhe gruan. Gjithashtu, sipas bestytnive, nëse personi e pinte kafen e ëmbël, kishte jetë të hidhur dhe e kundërta, nëse pinte kafen e hidhur, kishte jetë të lumtur.
Si rregull, servirja e kafesë shënonte simbolikisht përfundimin pothuajse të çdo lloj ceremonie gëzimi dhe rrezatonte mesazhe simbolike komplekse dhe mjaft të nuancuara në ceremonitë mortore.
Përveçse në mjedise të tilla dhe në bar-kafe e restorante, kafeja ishte ndoshta e vetmja pije, e cila në një pjesë të konsiderueshme të trojeve shqiptare servirej edhe në varreza.
Por, çfarë mesazhi përcillte kafeja e servirur në vareza, fill pas varrosjes së të ndjerit?
Një kafe e tillë, sidomos në krahinat veriore të Shqipërisë, dëshmonte simbolikisht se i ndjeri kishte kryer funksione shoqërore të rëndësishme për anëtarët e fisit, banorët e fshatit, kraniës etj., pra ishte burrë i shquar.
Servirja e kafesë me dorën e majtë dhe sidomos nën gju konsiderohej një fyerje shumë e rëndë, veçanërisht për burrat që kishin vonuar marrjen e gjakut në emër të ndonjë anëtari të familjes ose të afërmi të vrarë.”
Discussion about this post