EWB: Ndryshimet elektorale pa konsensus, pse i bëri Rama dhe çfarë do të thonë për rrugën drejt BE

Ana pozitive - procesi i gjatë dhe i diskutueshëm i reformës zgjedhore në Shqipëri duket të jetë të paktën i mbyllur përkohësisht. Me më pak se gjashtë muaj të mbetura deri në zgjedhjet parlamentare në 25 Prill 2021, duket se nuk do të ketë shumë kohë për asgjë tjetër.

Ana negative- reformat e fundit nuk ishin përfshirëse dhe nuk do të përmirësojnë besimin midis aktorëve kryesorë. Parlamenti, i braktisur nga dy partitë më të mëdha të opozitës në fillim të vitit 2019, votoi dje për të tejkaluar veton e Presidentit Ilir Meta për ndryshimet në Kodin Zgjedhor, duke futur ndryshime që nuk ishin pjesë e një konsensusi politik. Partia Socialiste në pushtet zgjodhi të mos presë mendimin e Komisionit të Venecias, edhe pse BE e nxiti atë në mënyrë të qartë.

Qytetarët që do shkojnë në votime në Prill do të votojnë në rrethana dukshëm të ndryshme se më parë. 140 deputetët e Shqipërisë zgjidhen nga zonat elektorale rajonale duke përdorur përfaqësimin proporcional, i cili nuk do të ndryshojë. Sidoqoftë, pragu tani është ulur në 1% në vend të 3% të mëparshëm. Listat janë pjesërisht të hapura. Dhe, më e rëndësishmja, formula për formimin e koalicioneve u ndryshua.

Partitë e koalicionit tani duhet të paraqesin një listë të përbashkët të kandidatëve dhe të regjistrohen si një subjekt i vetëm zgjedhor, në vend që të garojnë veçmas, me votat e tyre totale të numëruara së bashku si më parë. Sipas Exit.al, kjo do të thotë se do të jetë më e vështirë të formosh koalicione.

Kryeministri Edi Rama kishte qenë padyshim shumë i etur për të parë këto ndryshime të miratuara para zgjedhjeve të prillit, duke pasur parasysh faktin se ai shkoi kundër rekomandimeve të qarta të Komisionit Europian, gjë që nuk ndodh shumë shpesh, madje as në Ballkanin Perëndimor.

Sipas Afrim Krasniqit, Drejtori Ekzekutiv i Institutit të Studimeve Politike motivimi ishte i qartë.

"Këto ndryshime janë një nënprodukt i agjendës elektorale të Kryeministrit Rama që synon marrjen e një mandati të tretë. Sipas bazës së mëparshme ligjore, një mandat i tretë do të ishte praktikisht i pamundur për Ramën. Kjo është arsyeja e vetme pse shumica refuzon të tërhiqet nga vendimet e njëanshme dhe të përfshihet në dialog politik me opozitën për një zgjidhje konsensuale mbi legjislacionin zgjedhor të Shqipërisë ", thotë Krasniqi për Euroepan Ëestern Balkans.

Ai shpjegon se Partia Socialiste do ta ketë të vështirë të fitojë 50% + 1 të vendeve në zgjedhjet e prillit.

“Për këtë arsye, ajo ka nevojë për vende të transferueshme nga parti të vogla, fraksione të krahut të djathtë ose parti në pronësi të biznesmenëve të njohur vendas. Ndalimi i koalicioneve të hapura parazgjedhore dhe ulja e pragut zgjedhor rrit shanset e tij në këtë drejtim ", thotë ai.

Partitë kryesore të opozitës në Shqipëri, Partia Demokratike dhe Lëvizja Socialiste për Integrim, bojkotuan zgjedhjet lokale të vitit 2019. Në rajon, shumica e opozitës në Serbi bojkotoi zgjedhjet parlamentare të këtij viti dhe të paktën një pjesë e opozitës së Malit të Zi e konsideroi seriozisht këtë mundësi vitin e kaluar.

Pavarësisht kësaj, Krasniqi nuk pret që kjo të ndodhë në Shqipëri në 2021 - opozita, sipas mendimit të tij, "e ka nxjerrë mësimin e saj" dhe të gjithë aktorët do të marrin pjesë në fushatën, e cila do të jetë shumë e polarizuar, e personalizuar dhe e kontestuar për sa i përket standardeve demokratike .

"Rezultati ka të ngjarë të kontestohet në disa elemente, kryesisht për shkak të aplikimit të listave të hapura dhe shkeljeve të rregullave zgjedhore, por jo në tërësi", thotë Krasniqi.

Ndërsa Krasniqi është i qartë në lidhje me motivet prapa ndryshimeve, eksperti zgjedhor dhe ish-kryetari i Komisionit Qendror të Zgjedhjeve Kristaq Kume pajtohet deri diku, duke thënë se i fundit me siguri duket se është në favor të PS, por megjithatë beson se efekti i këtyre ndryshimeve nuk do ta ndryshojë rezultatin në mënyrë të konsiderueshme - vendimi përfundimtar ende u përket qytetarëve.

Kume gjithashtu kujton se ndryshimet e miratuara në 29 tetor ishin të mundshme vetëm për shkak të ndryshimeve në Kushtetutë të miratuara në Parlament në 30 korrik. Këto kanë dhënë një mundësi për të zvogëluar numrin e zonave elektorale rajonale, të cilat mund të kishin favorizuar opozitën.

"Unë mendoj se opozita jashtë parlamentit, përveç kundërshtimit të këtyre ndryshimeve, kishte mundësi të tjera për të minimizuar efektin negativ që do të sillte, sipas mendimeve të tyre, ndryshimet në rregullat e koalicionit parazgjedhor", thotë ai.

Rregullat janë vendosur, megjithatë, dhe i ndalojnë opozitës iniciativa të mëdha, dhe kjo do të jetë mënyra se si do të administrohen zgjedhjet. Por reforma zgjedhore në Shqipëri ka qenë një çështje e vjetër dhe do të mbetet e tillë pas prillit 2021, duke përcaktuar gjithashtu marrëdhëniet e vendit me BE.

E gjithë çështja daton të paktën në vitin 2017, kur, pas fitores në zgjedhjet parlamentare, Partia Socialiste krijoi Komisionin për Reformën Zgjedhore.

"Në tetor 2018, PD shpalli platformën për reformën zgjedhore të quajtur" Dekriminalizimi i zgjedhjeve". Sipas kësaj platforme, ndryshimet në Kodin Zgjedhor duke pasqyruar vetëm rekomandimet e OSBE / ODIHR ishin të pamjaftueshme për të garantuar zgjedhje të lira dhe të ndershme”, kujton Kristaq Kume.

Sidoqoftë, situata ngeci edhe një herë kur opozita hoqi dorë nga mandatet, të cilat më pas u plotësuan pjesërisht nga anëtarët në listat e tyre zgjedhore të vitit 2017.

Vetëm në janar 2020, si rezultat i presionit ndërkombëtar, partitë politike ranë dakord për formimin e një Këshilli Politik, të përbërë nga përfaqësues të shumicës, opozitës në parlament dhe dy përfaqësues të opozitës së bashkuar jashtë parlamentit.

Këshilli politik u ngadalësua gjithashtu nga shpërthimi i COVID-19. Më në fund arriti një kompromis në 5 qershor dhe Kodi Zgjedhor u ndryshua në përputhje me rrethanat në 23 Korrik.

“Midis këtyre ndryshimeve, ato të bëra në zbatim të marrëveshjes së 5 qershorit, megjithëse nuk arritën të përmbushnin objektivin e deklaruar, kanë krijuar kushte më të mira për përmbushjen e standardeve dhe angazhimeve të OSBE-së për zgjedhjet demokratike. Këto ndryshime u bënë në kohën e duhur”, thekson Kume.

Disa nga pikat kryesore të këtij kompromisi, i cili merrej me çështje më "teknike" sesa me ndryshimin e elementeve të sistemit zgjedhor, u shënuan gjithashtu në raportin e fundit të Komisionit Europian.

“Pas negociatave të gjata, më 5 qershor 2020, Këshilli Politik arriti një marrëveshje përparimi për të instaluar gradualisht një administratë zgjedhore të depolitizuar, në përputhje me rekomandimet e OSBE / ODIHR. Palët ranë gjithashtu dakord për të futur identifikimin elektronik të të gjithë votuesve (aty ku teknikisht është i zbatueshëm), për të ristrukturuar Komisionin Qendror të Zgjedhjeve dhe që Kolegji Zgjedhor të përbëhet nga gjyqtarë të verifikuar", vuri në dukje Komisioni.

Nëse historia do të kishte mbaruar atëherë, më 23 korrik, reforma me siguri do të ishte parë si një sukses relativ, gjë që vuri në dukje edhe portali ynë. Por më pas ndodhi 30 korriku dhe ndryshimi i Kushtetutës, pasuar nga miratimi i djeshëm përfundimtar i Kodit Zgjedhor të ndryshuar.

Ndërsa ndryshimet kushtetuese u miratuan me një mbështetje ndër-partiake në parlament, ajo u prit me kritika të ashpra nga opozita jashtë-parlamentare. Atyre iu bashkuan edhe Partitë Popullore Europiane, ku Partia Demokratike e Shqipërisë është anëtare.

Tetë anëtarë të EPP në Parlamentin Europian i shkruan një letër Ramës, duke vënë në dukje se grupi EPP ka mbështetur vazhdimisht rrugën e Shqipërisë drejt BE dhe u referohet zhvillimeve të fundit si "shqetësimi më i madh", ndryshe nga rasti i Serbisë, ku pragu ishte gjithashtu ulur këtë vit, muaj para zgjedhjeve.

"Prandaj ne po ju bëjmë thirrje që të vendosni së pari interesin e demokracisë shqiptare dhe perspektivën e saj europiane dhe të përmbaheni nga votimi i ndryshimeve në Parlament derisa të flasë Komisioni i Venecias", shkruanin eurodeputetët. Kjo u përsërit në disa raste nga Komisioneri Olivér Várhelyi gjithashtu. Tani duket se është tepër vonë.

Çfarë do të thotë kjo për marrëdhëniet e Shqipërisë me BE?

Reforma zgjedhore, si dhe çështje të tjera, janë kushtet e përcaktuara nga Këshilli i Bashkimit Europian që vendi të mbajë konferencën e tij të parë ndërqeveritare me BE.

“Duke iu referuar rekomandimeve të ODIHR / OSBE, mund të argumentohet se shumica e tyre u morën parasysh në ndryshimet në Kodin Zgjedhor në korrik 2020, një javë para se të miratoheshin ndryshimet kushtetuese. Kriteri i reformës konsensuale dhe gjithëpërfshirëse nuk është përmbushur. Lidhur me kriteret e mbetura, kriteri për një Gjykatë Kushtetuese funksionale ende nuk është përmbushur ”, thotë Afrim Krasniqi.

Ai thotë se zhvillimet e fundit kishin thelluar hendekun midis nevojës së Shqipërisë për stabilitet institucional dhe performancës së saj në lidhje me procesin e integrimit.

“Kjo nuk është ndonjë gjë e re për Shqipërinë, është një dejà vu sa herë që qeveritë përballen me zgjedhjet parlamentare. Si qeveria ashtu edhe opozita mendojnë nëse ata i fitojnë zgjedhjet do të ketë një fillim të ri të marrëdhënieve me Brukselin", thotë Krasniqi.

Nga ana tjetër, Kristaq Kume bën thirrje për t'u lënë aktorëve politikë më shumë kohë para se të arrijmë në një përfundim final.

“Ndryshimet e bëra pa konsensus kanë krijuar një situatë që ndikon negativisht në procesin zgjedhor që tashmë ka filluar. Por kjo nuk do të thotë që i gjithë procesi zgjedhor mund të zhvillohet si i tillë. Gara zgjedhore ka filluar. Ajo shoqërohet me tension politik. Sidoqoftë, është ende herët për të gjykuar se si do të vazhdojë ky proces zgjedhor. Në mënyrë që të kemi një gjykim më objektiv dhe real për përparimin e këtij procesi zgjedhor sot, së pari duhet të shohim se si partitë politike do t'i përgjigjen këtij realiteti të ri legjislativ", përfundon Kume.

Eshtë e vështirë të vlerësosh nëse hendeku politik është ngushtuar të paktën disi që nga viti i kaluar, i cili pati ngjarje veçanërisht polarizuese. Pavarësisht nga hapat e vegjël të ndërmarrë në gjysmën e parë të vitit 2020, zhvillimet e fundit nuk janë të duhurat për shërimin e përçarjeve politike në Shqipëri.

Origjinali në anglisht këtu