Alfred Lela
Nuk dua ta krahasoj Agron Tufën me Ismail Kadarenë; as vetë pedagogu i Letërsisë nuk do ta pranonte këtë shëmbëlltyrë të tepruar të vetes. Megjithatë, duhet thënë se ikja apo rrëgjimi i shkrimtarëve shqiptarë shoqërohet me një ligësi masive, dhe kjo i bashkon dy njerëzit e letrave.
Të konceptuarit e shkrimtarit si një ‘tribun’ dhe në të njëjtën kohë si një ‘i ngjashëm’ apo ‘i barabartë’ me të gjithë bjerrakohësit është një mbeturinë mendore e komunizmit të Enver Hoxhës, ku autori duhej të shkonte të punonte përkrah punëtorëve në fabrika apo kooperativistëve në ara. Një huazim sovjeto-kinez i cili vazhdon të lërojë brazda të trasha në kokat e shqipove të aktualitetit.
Për të shprehur për shembull ‘barazinë’ e Kadaresë me popullin, u pat shpikur një frazë, ende e pazbuluar në asnjë arkivë, me zë, figurë apo tekst, ku romancieri i quante të ikurit e ambasadave ‘jashtëqitje e kombit’. Ka perpetrues in perpettum të kësaj shpikeje të Sigurimit që ende sot, kur nuk ka lënë gjë pa dalë në dritë, nga tangat e këngëtareve të pop muzikës e deri te ‘sekretet’ e sekretarit të Hoxhës, vazhdojnë ta qarkullojnë këtë stigmë të paqenë.
Për marren e tyne, apo për faqen e zezë, siç thuhet ndër gegë.
Kadaresë zgjodhën t’i kundërvënë popullin, duke e pandehur atë, me krejt të padrejtë, si ‘bir të popullit’. Dokrra! Njerëz të tillë dalin prej popullit aq sa Toka furnizohet me ujë prej Saturnit. Krejt e kundërta: janë ikje, ekzorcizm nga çdo gjë ‘popullore’.
Të dy shkrimtarët i bashkon edhe lukunia që i detyroi të iknin. Bëhet fjalë për të njëjtin zhgan të majtësh ekstremistë, komunistësh enciklopdikë (jo në kuptimin e dijeve, por të shtresave të padijes), proselitë me prostatë. Të dy Byrotë, e vjetra dhe e reja, me personazhe sklerotikë, mbinë faqeve të gazetave, asokohe dhe këso.
Sa nuk paska ndryshuar Shqipëria!
Ikja e Kadaresë pati padyshim jehonë botërore, sepse konteksti historik shtynte emrat drejt historisë dhe sepse emri i autorit ishte prodhimi i vetëm beninj i Shqipërisë së asokohe. Ikja e Tufës, e këtij shtergu të pafat të Tranzicionit, u përcoll me një heshtje prite. Duhen llogarittur këtu edhe mbingopja me infomacion, edhe dizinteresimi për figurat publike jashtë pop-kulturës, edhe mënjanimi i medias brenda animeve politike, edhe diskuri i majtë dhe neo-komunist që është ende zotërues në shoqëri.
Në kuptimin material të gjërave Agron Tufa nuk ishte në nevojën e ikjes: drejtor i një Instituti publik me rrogë e zyrë, pedagog në Universitetin publik me rrogë e me zyrë, autor i njohur i letrave, personazh i spikatur i debatit publik dhe, për më shumë, me një kauzë të pareshtur dhe të fuqishme, anti-komunizmin. Pavarësisht këtyre, Tufa thotë se është ndjerë i kërcënuar fizikisht, dhe më pas edhe shpirtërisht, pas mosmarrjes së asnjë mbështetjeje apo ndihme, si nga shteti të cilin e përfaqësonte, nga shoqëria civile anëtar i së cilës prezumohej se ishte, ashtu dhe nga ambasadat e huaja që kreshpërohen për çdo qen rruge dhe çdo kotele të plagosur në Tiranë por, gjithmonë duke iu referuar shkrimtarit, as i kthyen përgjigje trokitjeve të tij.
Pasë thënë gjitha këto, ikja e Agron Tufës është alarmante dhe e përfshin të gjithë shoqërinë, edhe pse për momentin kjo e jona është ende popull e jo publik, e hiç nuk po ia ndjen për Agronin, sa herë kthjellet e ngryset me kejvinat e velinat e tjera të pop-kulturës.
Skupica, i quante Agron Tufa gazetaret e kulturës që turreshin më shumë pas skupeve se pas ngjarjeve kulturore në Tiranë. Nuk kemi parë te ikja e tij një ngjarje të përbashkët, por veç fatin personal të një njeriu mes të tjerëve; një skup dite dhe polemikash. Kjo, më shumë se për të ikurin flet për dëshmitarët e ikjes, për karakterin e shoqërisë, për prirjet dhe shtrirjet e saj te publikja.
Kadareja dhe Tufa ngjajnë në mosgjë dhe në shumëçka, ata janë të ndryshëm dhe të njëjtë. Shoqëria ndërkohë ka mbetur e barabartë me veten dhe e ndryshme prej bijve të vet që mendojnë.
