Draftet për Kodin Zgjedhor, Minxhozi dhe Iljazaj: Propozimi i PS mbyll listat, të ndërthuret vota e qytetarëve me vendimmarrjen e partive

Nga Enrik Braho

Prej rreth një viti, ndryshimi i sistemit zgjedhor për të aplikuar një sistem me lista të hapura është bërë kryefjalë në diskutimet politike në vendin tonë. Të parët që e kanë hedhur si tezë ka qenë opozita parlamentare dhe grupi i shoqërisë civile “Nisma Thurje”, e cila tashmë është kthyer në një parti politike. Këta të fundit mbajtën dhe një tur në Shqipëri për të nënshkruar një peticion për ndryshimin e sistemit, por pa propozuar një sistem konkret. Argumenti kryesor që përdoret, është për kufizimin e pushtetit të kryetarëve të partisë. Opozita parlamentare dhe “Nisma Thurje” pretendon se personat e inkriminuar janë futur në Kuvend për faj të sistemit dhe se sistemi aktual i ka bërë kryetarët e partive më autokratë.

Pak kohë para se të miratohej në Kuvend marrëveshja e 5 qershorit e dakordësuar mes palëve në tokën e amerikanëve për reformën zgjedhore, kreu i mazhorancën dole me një deklaratë surprizë për kërkimin e ndryshimit të sistemit zgjedhor me arsyetimin se do bëhet për të mirën e shqiptarëve, pasi janë vetë ata që po e kërkojnë. Kreu i qeverisë e kishte kundërshtuar gjithmonë ndryshimin e sistemit deri në atë moment, ndërkohë që pas kësaj deklaratë opozita akuzoi kryeministrin Rama se qëllimi i vetëm i tij me këtë lëvizje është heqja e koalicioneve zgjedhore. Menjëherë pas miratimit në Kuvend të ndryshimeve kushtetuese më 30 korrik, Sekretari i Përgjithshëm i PD-së, Gazment Bardhi njoftoi se opozita do të bëjë me dije qëndrimin e saj lidhur me këtë çështje brenda 48 orëve, por edhe sot e kësaj dite ende nuk kemi një qëndrim zyrtar të partive opozitare lidhur me ndryshimet kushtetuese.

Por, dyshimet se qëllimi i vërtet i kryesocialistit Rama për ndryshimet kushtetuese ishte heqja e koalicioneve parazgjedhore, e cila i rrit shanset e qëndrimit në pushtet, bëhen më të forta pas draftit të Partisë Socialiste të propozuar në Këshillin Politik për ndryshimet kushtetuese në Kodin Zgjedhor.

Më konkretisht, në amendamentin për hapjen e listave mazhoranca propozon:

1-LISTA E KANDIDATËVE të partisë apo të koalicionit zgjedhor do të jetë 100% E HAPUR. Të gjithë kandidatët në listë i nënshtrohen votimit parapëlqyes nga zgjedhësit. Çdo zgjedhës ka të drejtën që krahas partisë apo koalicionit zgjedhor të vendosë shenjën edhe tek emri i një kandidati/kandidateje të preferuar. U jepet e drejta zgjedhësve që të ndryshojnë renditjen e kandidatëve dhe respektivisht ndarjen e mandateve duke vlerësuar ata kandidatë që demonstrojnë që gëzojnë një mbështetje të madhe, edhe mbi vet renditjen e partisë që i propozon.

Por sa janë realisht listat 100 % të hapura me këtë propozim të Partisë Socialiste? Përzgjedhja e deputetëve do të bazohet sërish mbi renditjen numerike, pra mbi renditjen që do bëjë kryetari, dhe deputet në Kuvend  nuk do të shkojnë ata që marrin më shumë vota nga elektorati. Një kandidat që është i pozicionuar poshtë në listë mund të thyejë renditjen që ka bërë kryetari dhe të marrë mandatin e deputetit vetëm në rast se numri i votave që ka marrë është të paktën një votë më shumë se mesatarja e votave për një mandat deputeti në zonën përkatëse zgjedhore.

Pedagogu i Shkencave Politike dhe  drejtor i ‘’Gazetës Liberale’’, Ervis Iljazaj shprehet për Politiko.al se përsa i përket propozimit të PS-së, i vetmi ndryshim nga sistemi i zgjedhjeve të kaluara është se i jep mundësinë zgjedhësve të përmbysin renditjen e propozuar nga partia, por për të kjo është e shumë e vështirë në bazë të kushteve të vendosura. Sipas tij, ky propozim ka dyshime të mëdha kushtetutshmërie, pasi me ndryshimet në Kushtetutën e Shqipërisë  përcaktohet se listat janë të hapura.

Por, për Ervis Iljazajn, ajo që duhet të na shqetësojë më shumë është fakti se rregullat e lojës po bëhen në mënyrë të njëanshme, pa përfshirjen e të gjitha palëve politike dhe sipas tij kjo nuk është demokratike dhe s’ka ndodhur asnjëherë gjatë tranzicionit shqiptar.

“Më shumë se sa propozimi përkatës i Partisë Socialiste, ajo që duhet të na shqetësojë  është fakti se rregullat e lojës po bëhen në mënyrë të njëanshme, pa përfshirjen e të gjitha palëve politike dhe opozitës përfaqësuese që ndodhet jashtë parlamentit. Kjo gjë nuk ka ndodhur asnjëherë gjatë tranzicionit shqiptar, përveçse vitit 96. Në këtë kuptim procesi i ndryshimeve kushtetuese apo i Kodit Zgjedhor nuk është gjithëpërfshirës dhe demokratik.

Për sa i përket propozimit të Partisë Socialiste, është e qartë se listat nuk janë të hapura. Ose më saktë, mund ti quajmë lista të hapura me kusht. Sepse me  lista të hapura kuptohet mundësia që kanë qytetarët për të zgjedhur emrin e deputetëve në bazë të preferencave të tyre, pavarësisht renditjes  në listën e kandidatëve për deputet. Ajo çka  ndryshon me këtë propozim nga zgjedhjet e kaluara, është mundësia që kanë zgjedhësit për të përmbysur renditjen e propozuar nga partitë. Por kjo mundësi, me kushtet që janë vendosur është shumë e vështirë, për të të mos thënë e pamundur. Nëse shkojmë në zgjedhje me ketë formulë, do te këtë shumë pak raste ose asnjë ku preferencat e qytetarëve do të s’postojnë renditjen e listës të vendosur nga partitë.  Duke patur parasysh se çfarë kuptohet me lista të hapura në  të gjitha manualet e sistemeve zgjedhore, ky propozim ka dyshime të mëdha kushtetutshmërie, pasi me ndryshimet në Kushtetutën e Shqipërisë, tashmë përcaktohet se listat janë të hapura.” shprehet Ervis Iljazaj.

Edhe për analistin Skënder Minxhozi, drafti i propozuar nga Partia Socialiste nuk i hap listat në përmasën që pritej dhe sipas tij praktikisht, janë lista të mbyllura. Për Politiko.al, Minxhozi shprehet se gara që kandiatët në fund të listës duhet të sfidojnë me vota avantazhin e emrave të kreut, është një parim i gabuar, pasi promovon një garë më kokë poshtë.

“Drafti i porpozuar nga PS nuk i hap listat e kandidatëve në përmasën dhe thellësinë që pritej. Ka një element gare që prek kryesisht katet e ulëta të listave, të cilat duhet të sfidojnë me vota avantazhin e emrave të kreut. Ky është një parim i gabuar, pasi promovon një garë më kokë poshtë, e cila nuk prodhon asnjë risk për kandidatët që do të përzgjidhen në krye të listës nga forumet partiake. Votuesit nuk kanë pushtet të plotë mbi procesin dhe për pasojë kemi sërish lista praktikisht të mbyllura.” shprehet Skënder Minxhozi.

Në Këshillin Politik, lidhur me ndryshimet kushtetuese në Kodin Zgjedhor është propozuar një draft dhe nga përfaqësuesja e opozitës parlamentare Rudina Hajdari. Ndryshe nga drafti i mazhorancës, lidhur me hapjen e listave, ligjvënësja shqiptare propozon që renditja e kandidatëve të bëhet në bazë të renditjes alfabetike dhe mandati të fitohet nga ata që kanë më shumë vota parapëlqyese.  Ky propozim ka marrë mbështetjen dhe nga opozita jashtëparlamentare.

Më konkretisht në amendamentin për hapjen e listave propozohet:

1. Lista e kandidatëve të Partisë do të jetë 100% e hapur, jo vetëm në cilësinë e të drejtës së zgjedhësit për të shprehur thjesht pëlqimin e tij, por mbi të gjitha duke i dhënë atij 100% fuqinë që të vendosë se kush do të jetë përfaqësuesi i tij në Kuvend. Me këtë synim, ne kemi propozuar që renditja e kandidatëve të mos bëhet më sipas rendit numerik por sipas rendit alfabetik, duke filluar nga kandidati me gërmën “A” e kështu me rradhë. Kjo mënyrë e zhvleftëson totalisht renditjen paraprake duke i dhënë vlerë vetëm renditjes përfundimtare e cila do të vendoset në bazë të votave parapëlqyese që secili prej kandidatëve ka marrë. Duke bërë këtë ndryshim, ne e zbatojmë Kushtetutën në gërmë dhe në frymë duke ia lënë zgjedhësit në dorë përzgjedhjen e përfaqësuesve të tij në Kuvend, teksa Partia Politike ka përgjegjësinë për përzgjedhjen e kandidatëve për deputetë.

Për pedagogun e Shkencave Politike Ervis Iljazaj ky propozim shkon në frymën e ndryshime kushtetuese, por sipas tij dhe kjo formulë ka disavantazhet e saj si “lufta brenda llojit”, apo kalimi nga kryetarokracia në deputetokraci dhe duhet gjetur një rrugë e ndërmjetme që ndërthur votën e qytetarëve me vendimmarrjen e partive.

“Është një propozim i pranueshëm dhe që shkon në frymën e ndryshimeve kushtetuese. Por, kam përshtypjen se sistemi zgjedhor në Shqipëri, apo mekanizmat që kthejnë votat në mandate po mitizohet më shumë seç duhet. Nuk ekziston asnjë sistem zgjedhor perfekt. Çdo sistem ka avantazhet dhe disavantazhet e veta. Edhe propozimi i deputetes Hajdari ka disavantazhet e tij, si për shembull ‘’ lufta brenda llojit’’, apo kalimi nga kryetarokracia në deputetokraci, të cilat janë që të dyja të dëmshme. Në këtë kuptim, duhet gjetur një rrugë e ndërmjetme që ndërthur votën e qytetarëve me vendimmarrjen e partive apo liderëve të partive. Sepse demokracia nuk është vetëm përfaqësim, por edhe vendimmarrje, e cila sjell përgjegjësi dhe llogaridhënie.” shprehet Ervis Iljazaj.

Pyetjes se “Cila formulë është më e mira për hapjen e listave në krahasim mes dy drafteve të propozuara në Këshillin Politik?”, Iljazaj shprehet për Politiko.al se nuk ka rëndësi formula, por gjithëpërfshirja e palëve politikë në përcaktimin e rregullave dhe se çdo sistem zgjedhor është demokratik. Erviz Iljazaj shprehet se formula më e duhur mund të jetë lista 70 ose 80 % të hapura, e cila i jep mundësinë zgjedhësve të zgjedhin deputetët që dëshirojnë nëpërmjet votës së tyre, por duke i lënë një përqindje të caktuar vendimmarrjes së partive apo kryetarëve. Por sipas tij me propozimin e fundit të Partisë Socialiste, listat mund të konsiderohen 90% të mbyllura dhe është në favor të pushtetit të madh të kryetarëve.

“E theksoj edhe njëherë. Për mua personalisht nuk ka rëndësi formula, por gjithpërfshirja e palëve politike në përcaktimin e rregullave të lojës. Çdo sistem zgjedhor është demokratik. E rëndësishme është që ai të aprovohet në mënyrë demokratike. Nuk ekziston një mekanizëm absolutisht i mirë, apo absolutisht i keq. Sistemet zgjedhore kanë funksione të ndryshme. Një sistem garanton më shumë përfaqësimin, një tjetër garanton më shumë qëndrueshmërinë e qeverisë dhe përgjegjësinë politike apo llogaridhënien. Prandaj vende të ndryshme përpiqen të gjejnë një formulë që garantojnë kombinimin e këtyre dy funksioneve në varësi të kontekstin shoqëror dhe politik. Meqënëse politika shqiptare ka vuajtur shumë nga mbipushteti i kryetarëve, atëherë duhet gjetur një formulë që ul pushtetin e tyre, por pa shkuar nga ekstremi në ekstrem. Nuk duhet të shkojmë nga mbipushteti i kryetarit te mbipushteti i një deputeti të vetëm. Në këtë kuptim, mendoj se rruga e ndërmjetme është një formulë e cila i jep mundësinë zgjedhësve të zgjedhin deputetët që dëshirojnë nëpërmjet votës së tyre, por duke i lënë një pëqindje të caktuar vendimarrjes së partive apo kryetarëve. Përshëmbull mund të jenë 80 % të hapura apo 70%.  Ndërsa me propozimin e fundit të Partisë Socialiste, listat mund të konsiderohen 90% të mbyllura. Kjo shkon përsëri në favor të pushtetit të madh të kryetarëve.” shprehet Iljazaj.

Në të njëjtën linjë me Iljazajn është dhe analisti Skënder Minxhozi, i cili shprehet për Politiko.al se duhet gjetur një formulë për të krijuar edhe garë brenda listave, por edhe për të ruajtur lidershipin e lartë partiak, të cilin mund t'i jepet një farë avantazhi, për shkak të emrit, karrierës, pozitës, etj. Por për të, kjo duhet bërë në mënyrë të kufizuar dhe pa dëmtuar parimin e garës me vota popullore mes kandidatëve.

“Janë hedhur disa propozime për të krijuar edhe garë brenda listave, por edhe për të ruajtur lidershipin e lartë partiak, të cilin mund t'i jepet një farë avantazhi, për shkak të emrit, karrierës, pozitës etj. Për shembull, mund të krijohej një listë e shkurtër (por jo sa zona e sigurt që është sot në fuqi), ku të mbroheshin figurat e larta partiake që kandidaojnë. Së dyti, mund t'i ofrohej këtij lidershipi të ngushtë partiak një farë bonusi shifror virtual, në raport me kandidatët e tjerë, për të krijuar një distancim fillestar prej tyre. Por e gjitha kjo do të duhej bërë në mënyrë të kufizuar dhe pa dëmtuar parimin e garës me vota popullore mes kandidatëve.” shprehet Minxhozi.

Përveç mënyrës së hapjes së listave, ajo që po krijon përplasjen më të fortë mes mazhorancës dhe opozitës jashtëparlamentarë në Këshillin Politik, është formula e koalicioneve parazgjedhore. Opozita kërkon mosndryshimin e saj dhe siç e theksuam dhe në fillim, pretendon se qëllimi i vetëm i kryeministrit Rama për ndryshimet kushtetuese ka qenë heqja e koalicioneve. Lidhur me këtë, opozita kërkon që të merret opinioni i OSBE-ODIHR, por që është refuzuar deri tani nga mazhoranca.

Këtë kërkesë të opozitës jashtëparlamentare, pedagogu Ervis Iljazaj e sheh si një të drejtë të natyrës politike dhe sipas tij, koalicionet parazgjedhore duhen nxitur dhe jo të ndalohen. Ai shprehet për Politiko.al se pa koalicione, formimi i qeverisë do kthehet në pazar, duke marrë si shembull mbi atë se çfarë po ndodh në Kosovë.

Por sipas tij, mendimi i OSBE-ODIHR nuk do të zgjidhte gjë, por, opozita shqiptare në aspektin teknik të formulës zgjedhore, ka të drejtë me kërkesën e saj, pasi ky mendimin do të shërbente për të gjetur një marrëveshje midis palëve.

Për Ervis Iljazajn, opozita duket e pafuqishme për të ndikuar në Këshillin Politik dhe sipas tij, kjo është kostoja e djegjes së mandateve., ndërkohë që sugjeron që të dalë me një propozim konkret për formulën zgjedhore.

“Mendimi im  është se koalicionet janë një e drejtë natyrore e politikës, që nga koha kur ka lindur demokracia përfaqësuese. Kështu që unë mendoj se koalicionet parazgjedhore duhen nxitur dhe jo ndaluar. Koalicionet janë demokratike. Pa koalicione formimi i qeverisë do të kthehet në një pazar, duke qenë se më shumë vështirësi një parti e vetme do të arrijë të fitojnë 71 mandate këtë herë. Mjafton të shikojmë se çfarë ka ndodhur në Kosovë me formimin e qeverive për ta kuptuar se çfarë rreziku mbart mungesa e koalicioneve parazgjedhore.

Thënë këtë, kam përshtypjen se opozita shqiptare duket e pafuqishme për të ndikuar këshillin politik, pasi mazhoranca po vepron në të gjitha çështjet në mënyrë të njëanshme dhe po përdor të gjitha mekanizmat teknik në favor të saj. Ndoshta kjo është kostoja që opozita duhet të marrë për djegien e mandateve. Megjithatë, është e rëndësishme që opozita shqiptare  të dalë me një propozim konkret për formulën zgjedhore, gjë të cilën deri më tani nuk e ka bërë. Mbase, edhe brenda opozitës ka mendime të ndryshme për këtë çështje, prandaj edhe nuk e kanë një propozim konkret. Kam përshtypjen se kjo çështje nuk është një çështje teknike, por një çështje politike. Në këtë kuptim, edhe mendimi i OSBE-ODIHR që sigurisht është i mirëpritur sepse është një organ i specializuar për çështjet zgjedhore, nuk do të zgjidhte gjë. Por, opozita shqiptare në aspektin teknik të formulës zgjedhore, ka të drejtë me kërkesën e saj për tju drejtur OSBE-ODIHR, pasi ky mendimin do të shërbente për të gjetur një marrëveshje midis palëve, gjë e cila është thelbësore për demokracinë shqiptare.” shprehet Iljazaj.

Ndërsa për analistin Skënder Minxhozi, OSBE-ODIHR nuk shprehet në parim për koalicionet dhe as për listat sepse të gjitha sistemit janë legjitime. Minxhozi shprehet për Politiko.al se adresimi kësaj krize te OSBE-ODIHR nuk do të prodhonte ndonjë rezultat në kushtet aktuale.

“OSBE nuk shprehet në parim për koalicionet, e ka bërë të qartë këtë gjë disa herë. Të njëjtën sjellje ka edhe për natyrën e hapur ose të mbyllur të listave dhe kjo e ka një kuptim: të gjitha sistemet janë legjitime, pra nuk shkelin ligjin. Edhe sistemi i koalicioneve që kemi patur nga 2008, prodhonte deformim të dukshëm të votës së zgjedhësve, por mbeti në fuqi për 12 vjet dhe OSBE kurrë nuk e atakoi atë sistem. Për këtë arsye nuk jam i sigurt nëse adresimi tek OSBE i kësaj krize, do të prodhonte ndonjë rezultat në kushtet aktuale.” shprehet Minxhozi.

Kontakto me Politiko në rast se: Mendoni se nuk shkruajmë Shqip Mendoni se kemi bërë shkelje etike Mendoni se kemi bërë CopyPaste Mendoni se kemi bërë FakeNews Doni të postoni nje Lajm