Identitete të lira përballë Eklesisë së vjetër

nga Ermir Xhindi

Ne jemi në luftë! Duket e ngutur, por më duhet ta them qysh në fillim. Ne e kemi të pamundur marrëveshjen. Shoqëria shqiptare është në luftë mes vetes, në një luftë kulturore të qëndrueshme e të pashmangshme, së cilës nuk mund t’i ikë. Siç kanë ardhur punët, këtu nuk mund të ketë armëpushim - kjo është njëlloj lufte, ku armëpushimi nuk i hyn në punë asnjërës nga palët. Nuk kanë kohë për të humbur. Që të jem i qartë, meqë përmenda luftën…

Sa po them e pse po e them, nuk është një dyfek më shumë në krah të njërës palë, pasi në këtë luftë te çuditshme të ndodh t’i ndërrosh palët, madje je i detyruar ta bësh, për të mos humbur veten. Në njëfarë mënyre, ky është njëlloj ndërmjetësimi, sado i pasigurt, mes atyre që ende nuk e dinë se e kanë humbur luftën me ata që gënjejnë veten me një fitore, për kuptimin e së cilës janë fare, po fare të pavetëdijshëm.

Do të përpiqem të jap një shpjegim, i cili nuk mund të mos jetë simbolik. Po, tekembamja, për aq sa vlen, simboli është shpirti i ndërmjetësimit në komunikim. Për sa ma rrok mendja, e shoh të përshtatshme për shoqërinë shqiptare, tezën e shkëlqyer të Louis Dumont-it në esenë e tij terheqëse mbi zanafillën e individualizmit modern, “Nga individi jashtëbotës, tek individi brenda-botës”, në kaptinën “Mbi ideologjinë moderne”.

Për të diturit e fushës në fjalë, mospërputhjet me rastin tonë janë të dukshme, mekanicizmi i shndrrimit simbolik është ulëritës, anipse për mua, parashtrimi i tij mbi individualizmin ia vlen të shqiptohet e të përdoret, veçmas në kontekstin e çështjes së identitetit te ne.

Shkurt, unë mendoj se në shoqërinë shqiptare ka një përplasje mes identiteteve individuale (të lira) dhe Eklesisë. Eklesinë e kuptoj në një segment që shkon bash me lëvizjen semantike të termit, nga kuptimi i tij i parë në greqishten e vjeter, përafërsisht si Kuvend e që në Testamentin e Ri u kthye në Kishë - bashkim i thirrur prej e në prani të Zotit.

Tekembramja, kam parasysh një Eklesi (Kishë) të një lloji të posaçëm, njëlloj institucioni ku identitetet e kanë humbur veçorinë e tyre - aty, themelor është identiteti i Eklesisë, fillimi dhe fundi për çdo identitet individual. Lënë mënjanë idiosinkrezinë apo pajtimin mbi të kuptuarin e individualizmit modern, Dumont-i sheh diçka të ngjashme me të, në individualizmin e të krishterëve të parë. Ai bën dallimin mes formës së tij të vjetër e të re. Çdo zhvillim të mundshëm të individualizmit e sheh të lidhur me fenë.

Dumont-i, i cili individin e sheh në dy gjendje, së pari, si “mostrën individuale të jetës njerëzore”, dhe së dyti, si “qenie morale, të pavarur, autonome dhe për pasojë thelbësisht jo shoqërore, që mbart vlerat tona më të larta”, e çmon njeriun njëkohësisht “individ në lidhje me Zotin” e për pasojë medoemos jashtë-botës e poashtu, brenda-botës, si pjesë e “vëllazërimit njerëzor”, për shkak të bashkimit te Krishti.

Sipas Ernst Trolçit, udhërrëfyes për Dymont-in, ka “individualizëm absolut dhe universalizëm absolut”. Në intervalin e marrëdhënies mes individualizmit absolut e universalizmit absolut, kryhet një dialektikë që e vendos “individin jashtë-botës” në marrëdhënie me botën, ku i pari, individi jashtëbotësor mishëron “mirënjohje dhe bindje ndaj rregullave të kësaj bote”, ndërsa bash aty, individualizmi jashtëbotësor e “nënshtron holizmin normal të jetës shoqërore”, si “vlerë më të lartë” që do të ushtrojë kësisoj, “trysni mbi elementin botësor antitetik…., jeta botësore do të molepset kështu nga elementi jashtëbotësor, derisa më në fund, heterogjeniteti i botës të fashitet plotësisht…”.

Lipset të kuptohet, po të ndjekim Trolçin, se individi jashtëbotësor ka njëlloj identiteti vetjak, të cilin e zhvillon në vetmi, në lirinë e konfidencës që ka me veten, përballë Zotit. Aty ai përgatit e përligj veten në njëlloj asketizmi vullnetplotë. Tjetri, individi a individualizmi brendabotësor, ka një identitet të lidhur me bashkimin në një Eklesi vlerash e bindjesh me sivëllezerit e tij.

Thelbi i pohimit të Trolçit është se sa më i kushtuar në asketizmin e vet, aq më i përfshirë në Eklesi është individi, aty ku ku bjerrja e identitetit të tij është e pakthyeshme. Gjithë sa ndodh më tej është një fabul e ndërlikuar lëshimesh e lëkundjesh mes këtyre joshjeve, individualizmit e universalizmit, po saktësisht e posaçërisht, aty, midis.

Duket se, ky individ mund të jetë njëkohësisht edhe jashtë botës edhe brenda saj (jashtëbots/brendabots, do t’i quante Kadare kë entitete!). Ai jeton me mëtimin e përsosjes dhe të shpresës. Streha e tij, megjithatë, mbetet marrrëdhënia asketike me veten, ndërsa siç e njofton Dymont-i, përmasa e tij brendabotësore ndërmjetësohet nga Eklesia. Kjo e fundit, nis e bëhet dorëzanë për kufijtë e qenies së tij shoqërore, për identitetin e tij moral e kulturor, bëhet shenjë e tij.

Kështu, nëpër atë urëz të brishtë që tundet e shkundet mes bregut të konfidencës me veten dhe pajtimit absolut me sivëllezërit, tok me individualizmin në udhën drejt universalizmit, shkon edhe identiteti - me një fjalë, vlerat që ndjek, që e tundojnë, që ushtron e që e përcaktojnë njeriun.

Si është ndërtuar identiteti te ne, në Shqipëri, këto kohë? Ku do të përfundojë? Pa e tjerrë gjatë, siç do të ishte e natyrshme po të isha më i zoti në këtë fushë, më duket më e udhës, për një shoqëri post-socialiste e laike si e jona, ta shoh jashtëbotësinë të lidhur, ose me rindërtimin e një identiteti të zhdukur - në letërsi kjo ka ndodhur shpesh, p.sh., me Blushin, me Kongolin dhe me shumë të tjerë në Kosovë e Maqedoninë e Veriut – ose, me këmbënguljen për t’u kthyer në Eklesinë kulturore të së shkuarës, e këtu kam parasysh gjysmën e dytë të shek. XX. Njëlloj kthimi në mishmashin identitar të viteve ’30.

Pra, ndërsa një palë shkon drejt misterit të fshehur të identitetit të trashëguar e të braktisur, në fillimet e një asketizmi të harruar në histori, pala tjetër e quan të kryer këtë punë. Mbase për këtë shkak, në letërsi, iluzioni i identitetit, ka ardhur përgjithësisht si mëdyshje morale, njëfarë dështimi a pamjaftueshmerie e bartur.

E veçanta e Eklesisë së vjetër është bashkimi aty i identiteteve, që e kanë humbur lidhjen me asketizmin e dikurshëm (nëse ky ka pasë ekzistuar ndonjëherë! - pastaj, hipokrizia asketike shpie në hipokrizinë e kishës) e që ndërmjetësohen në botë si bëma të saj.

Kulturalisht, ky është një identitet thellësisht pragmatist e ngjitës, gati si sëmundje. Kjo lloj Eklesie e vjetër e ka humbur lidhjen me identitetin e saj të parë asketik - këmbëngul, nëse ai ka ekzistuar ndonjëherë.

Le të themi se në Shqipëri, në të vërtetë, asnjë Eklesi tjetër nuk mund të themelohet, sa kohë që identitetet e lira rrezikojnë të shkojnë drejt një institucioni të ngjashëm, që ua bjerr fytyrën e përveçme, përjashto mundësinë e largët, që ajo duhet të jetë një Eklesi identitesh të lira.

Pra, ç’do të ndodhë? Përballë janë një konstrukt pragmatist dhe një horizont identitetesh jashtë tij. Këto të fundit, ndërkohë, janë në udhë për të mbërritur pashmangshmërisht Eklesinë e tyre. Një proces historik e kulturor kundër një institucioni, në thelb, thjesht financiar. Eklesia e vjetër zhvillon një vizion të përfunduar e të mbyllur të botës, të kryer përmes mekanizmash pa identitet, të zhveshur nga jashtëbotësia, ama jo të pasëmurshëm, megjithatë, prej saj.

Sa kohë që Eklesia jeton veç si shpërndarëse e të mirave të brendabotësisë, ajo mund t’i pajtojë identitetet nën strehën e saj, por “përdëllimi”e “ngushëllimi” sivëllazeror aty është njëlloj ankthi individual makbethian. Tango marionetash, siç duket.

Kur të humbasë mundësinë për të ndërmjetësuar privilegjet, kjo Eklesi e kthyer në panair kotësish, do të pushojë së qeni edhe si marrëveshje. Kur të dështojë, dalëngadalë, ekonomikisht, prej saj do të shpërthejnë si qelbi, rrëke identitetesh në kërkim të asketizmit të humbur. Ndërkohë, jeta ka bërë të vetën.

Së bashku me Eklesinë e vjetër, për herë të parë prej 1912-ës, për brezin e tim biri, të 18-vjeçarëve të sotëm, do të kenë rënë miti i Atdheut parajsë - siç e quan profesor Qosja, miti i Perëndimit, miti i Aleatëve, miti i Drejtësise së re, miti i Laicitetit dhe i Iluminizmit, miti i Integrimit, e turlilloj paketimesh gjuhësore.

Me pragmatizmin e saj Eklesia e vjetër u ka zhveshur identiteteve petkun e stërpërdorur të mësimeve romantike. Asnjë reformë, ciladoqoftë, edhe kjo famëmadhja e drejtësisë, nuk është shpëtimi - ajo veç do të zgjasë agoninë e Eklesisë së vjetër.

Rradha është e identiteteve të lira për të shkuar drejt Eklesisë së tyre. Se ç'do të vijë, askush s'e di. Shumë më mire kështu.  

Kontakto me Politiko në rast se: Mendoni se nuk shkruajmë Shqip Mendoni se kemi bërë shkelje etike Mendoni se kemi bërë CopyPaste Mendoni se kemi bërë FakeNews Doni të postoni nje Lajm