Vladimir Gligorov
Rregullat e ashtuquajtura Çatëm Hauz (Chatham House) përdoren kur zhvillohen bisedime politike, më së shpeshti në kontekstin ndërkombëtar, ku pjesëmarrësit ose gazetarët, nëse janë të pranishëm, mund të citojnë atë që është thënë, por jo se cili dhe çfarë ka thënë. Qëllimi është që me këtë të nxitet shkëmbimi i lirë dhe i papenguar i mendimeve, që opinioni publik të informohet, nëse një gjë të tillë e duan pjesëmarrësit.
Nuk e di nëse këto rregulla përdoren në bisedimet mes partive ose për ndonjë rast tjetër. Bisedimet mund të jenë publike ose të fshehta. Në rastin e parë, palët që bisedojnë, zakonisht, informojnë se cili është synimi i tyre dhe sesi mendojnë se mund të arrihet, ku informimet për publikun mund të jenë pak a shumë të detajuara mbi atë sesi ecin bisedimet. Në rastin e dytë opinoni publik mund të ndjekë ecurinë e bisedimeve. Por në të dyja rastet ata që bisedojnë dëshirojnë të dihet se për çfarë ata janë dakord, pra dëshirojnë që deklaratat të lidhen në mënyrë të saktë me autorët, pikërisht e kundërta e rregullave të Çatëm Hauzit.
Nëse përdoren rregullat e Çatëm Hauzit, atëherë këto janë bisedime dhe jo negociata. Dhe pas kësaj shtrohet pyetja se cili është qëllimi i këtyre bisedimeve? Një mund të jetë ai që të shihet se për çfarë ka kuptim të negociohet. Kjo është njëfarë diplomacie ndërpartiake në këtë rast. Në mënyrë formale dhe jodetyruese pohohet se për çfarë ka kuptim të ulet, le të themi në një tryezë të rrumbullakët, dhe nëse ka kuptim të negociohet.
Synimi i dytë mund të jetë kërkimi i mundësive për një bashkëpunim eventual parazgjedhor ose paszgjedhor. Nëse pjesëmarrës të veçantë tërhiqen nga bisedimet, ose iu bashkëngjiten atyre, kjo është një shenjë e zakonshme se bëhet fjalë për bisedime për forma të ndryshme të bashkëpunimit si brenda opozitës, ashtu edhe mes partive apo lëvizjeve të veçanta opozitare, ose madje edhe të personaliteteve dhe partive në pushtet.
Kjo mundësia e dytë është shkaku se përse tryezat ndërpartiake nuk zhvillohen sipas rregullave të Çatëm Hauzit. Sepse antarësia dhe opinioni publik kanë interes të dinë se kush dhe për çfarë është dakord. Madje edhe kur bëhet fjalë vetëm për bisedime mbi atë nëse ka kuptim të negociohet, partitë zakonisht dëshirojnë që antarësia e tyre ose zgjedhësit eventualë të dinë se kush dhe çfarë kërkohet.
Këtu qëndron ndryshimi, le të themi, i diplomacisë ndërshtetërore dhe ndërpartiake, ku në rastin e parë duhet që vetëm shteti ta dijë, ndërsa partitë kanë interes të dinë edhe partitë e tjera dhe natyrisht edhe votuesit. Kësisoj është me më pak dobi që partitë të bisedojnë sipas rregullave të Çatëm Hauzit, për të mos folur pastaj edhe për negocimet.
Për rastin e parë mund të shërbejë si shembull bisedimet pse negociatat e zotërinjve Vuçiç dhe Thaçi, dhe kushedi se kush tjetër nga ky apo ai shtet, organizata ndërkombëtare ose sektori i shoqërisë civile. Ku askush nuk e di se për çfarë është rënë dakord. Siç mund të shihet, ky është një veprim i rrezikshëm, sepse ajo për të cilën është rënë dakord, ose për të cilën mund të bihet dakord, por nuk mund të paraqitet në opinionin publik sepse do të hidhet poshtë.
Për rastin e dytë shërben shembulli i bisedimeve dhe negociatave që shpunë në ndarjen në opozitën serbe në vitin 1996, gjë që pati pasoja afatgjata. Megjithëse në rrethanat, siç janë protestat masive, është e nevojshme që të bëhen bisedime mes palëve në kundërshtim me njëra-tjetrën, direkt, indirekt ose me ndërmjetësinë e një pale të tretë, në mënyrë që të arrihet te një marrëveshje dhe në një zgjidhje politike. Edhe këtu rregullat e Çatëm Hauzit janë të dobishme. Me rrezikun që ata të cilët janë të përfshirë në bisedime ose ata që nuk janë të mund të kuptojnë se nuk bëhet fjalë për bisedime që të negociohet, por për bisedime që të bashkëpunohet.
*Botuar në portalin Peshçanik. Përktheu për Politiko.al: Xhelal Fejza
Financuar Nga Bashkimi Europian
