
Flash News
Partia e Punëtorëve të Kurdistanit merr përgjegjësinë për sulmin terrorist në Ankara
Zjarr në një klub nate në Spanjë, të paktën 13 viktima
U godit nga një masiv gurësh, plagoset minatori në minierën e Bulqizës
Aksidentohet minatori në Bulqizë, dërgohet në spital
Ishte nisur për vrasje, kush është Aldi Mustafa, miku i “Rrumit të Shijakut”
PRINT/ Lehtësia për të prishur në Tiranë: Mendësi 'moderne', aq edhe e ngulur në provincializëm...

nga LEKË TASI
Ky shkrim është pjesë e rubrikës së re “PRINT” që hap Politiko.al me materiale të nxjerrë nga fondet e Periodikut dhe të Librit të Biblikotekës Kombëtare. Botuar në Gazeta “RD”, e martë, 4 prill 1995, f. 5.
Ata që e ruajnë ende të gjallë kutimin e Tiranës së vjetër pakësohen përditë me kalimin e viteve. Kjo është e natyrshme, por mbetet me vend ankimi i heshtur i tyre për shndrrimin e dhunshëm që pësoi qyteti i tyre i dashur.
Kur zbrisnim teposhtë në rrugën “28 Nëndori” ndeshnim në kinkalerinë e Haxhi Dudës, ku mblidheshim çdo fund gushti për t’u furnizuar me sende shkollore... vazhdojmë pastaj brenda atij tregu të vjetër prej qindra dyqanesh e dhjetëra zanatesh, mbushur me zhurma, emra, zëra, ngjyra, tipa, ngjarje, e mbi të gjitha me ndijimin e nismës së lirë, buiste jeta... Një vazhdë përjetimesh që ka lënë mbresa të pashlyera në ndërgjegjen time. Sado të mundohemi tani t’i vendosim ato në hapësirën e tyre të mbushur me kioska, nuk e arrijmë dot.
Kjo hapësirë ka përfshirë diçka të çmuar të dashur të jetës sonë. Por dëmi që rezolton nga firasja e papritur i kalon shumë përmasat e një pakënaqësie të rëndomtë ndaj ndryshimit që sjellë koha.
SI ISHTE...?
Plani i Pazarit të Vjetër i ngjante një trapezi të çrregullt, që kufizohej nga Sheshi “Skënderbej” dhe nga tri rrugët kryesore të qendrës: “28 Nëndori”, “Mbretnore” dhe e “Dibrës”. Futeshe në të me anën e gjashtë rrugëve e ngushta, shtruar me kalldrëm solid. Nëse do të konceptohej me zgjuarsi krijuese, mund të na çonte në konfigurimin e dy Tiranave, njëra vatër tregtie dhe artizanati tradicional, tjetra përreth saj e hapur për një zhvillim të shpejtë e bashkëkohor. Një kontrast ky që ka dhënë rezultate origjinale kudo në botë, me zgjidhje shumë interesante.
Koloriti lokal prej qyteti tipik ballkanik dhe efiçienca ekonomike, bashkoheshim te ky treg se një unitet që pësonte zhvillimin e kohës.
... Mbasi mbarojnë harxhin, ti takojë një mik, uleshe me të në një kafe të vogël me tryeza jashtë dhe në atë mjedis të qetë, ndërsa përreth teje klientët, pronarët, çirakët, hamejtë, fshatarët shkonin e vinin në punën e tyre, fitoje vetëdijen se ndodheshe në pikën qëndrore të vendit, jo vetëm gjeografikisht, por organikisht, sepse aty ndiheshin vijat e forcës ekonomike në të gjitha drejtimet.
SI U ZHDUK...?
E kishim për detyrë ta ruanim këtë zonë ekonomiko-kulturore me traditën tonë të gjallë, mbajtja në këmbë e këtyre zonave kudo në Shqipëri, të zhdukura tanimë, ose të ruajtura pjesërisht si mbeturinë e pajetë. U binte detyrë intelektualëve t’i delnin në mbrojtje të Pazarit të Vjetër të Shkodrës me Bezistanin në mes, portit mbi Bunë që të restaurohej mbas tërmetit të goditej artistikisht. Pazari i Vjetër i Lezhës me rrugicat e ngushta mesjetare, ai historik i Përmetit, dhe çdo treg tjetër deri në qendrat më të vogla. Dhe jo vetëm për anën e tyre piktoreske e kulturore historike, por edhe që ekonomia moderne të ambjentohej së pari aty, duke shfrytëzuar bazën materiale dhe sidomos përvojën njerëzore.
Zhdukja e Pazarit të Vjetër të Tiranës me drekt nga lart, përveç goditjes rrenimtare që i dha tregtisë dhe artizanatit, solli dhe një përmbysje sociale të paparë. Një numër i madh zanatçinjsh të aftë u largua nga qendra prodhuese në periferinë e përbaltur të fabrikave e uzinave të lindura – plaka.
Me këtë fshirje rrënjësore që ndodhi gjithkund te ne, i hiqet kronikës dhe historisë mundësia për t’u krijuar më vonë e për t’u lidhur me brezat që vijnë. Dhe bëhet fjalë vetëm për disa nga aktet e kësaj prishjeje të pandalshme, për të mos qenë në gjendje të provojmë se jemi më të lashtët.
Dhe ja, e kemi parasysh peizazhin e tanishëm të Pazarit të Vjetër të Tiranës tani le të shohim anën urbanistike të saj. Qendra nuk mori aspak zgjidhjen e pritur optimale me zhdukjen e Pazarit të Vjetër, sado i pavend t’u duket ky pohim ithtarëve të kozmopolitizmit socialist. Pushtetit komunist rrafshimi mund t’i jepte dorë për projekte me nivel. Por bashkë me këtë miratini të konkurronte duke ruajtur çka ekzistonte aty. Por nuk e bëri. Nuk dijmë sa ithtarë të deklaruar ka pasur opcioni që Pazari i Vjetër të ruhej. Nëse ka pasur, duhen të kenë qenë tejet të çarmatusur. Mbrojtja e së vjetrës (edhe kur ajo quhej traditë) kërkonte motivim të qartë, ekonomik, dhe kjo binte ndesh me planin komunist.
Pritej me këmbët e para çdo tentativë për kundërshtim. E, megjithatë pati edhe të tilla, madje që dolën me artikuj në shtyp, por me pasoja për autorët, më vonë...
Flijimi i të vjetrave anekënd vendit ndodhi shumë kollaj, jo sepse inteligjenca ishte e topitur nga dhuna e autoritetit, por sepse ajo u shkel u mënjanua nga elita e saj që rrinte pranë pushtetit dhe donte të ngjitej edhe me afër tij, duke lëshuar pa rezistencë çdo gjë që i kërkohej. Është ky shkaku që u ngushtua deri në asfiksi hapësira e diskutimit edhe për probleme teknike. Edhe sot, inteligjenca ish-zyrtare, duke adoptuar sulmin si mbrojtjen më të efektshme, ngul këmbë ta paraqesë punën e saj të gjatë varrosese si të mbushur me suksese që nuk mund të shlyhen.
SI DO TË BËHEJ...?
Ç’fizionomi mund të merrte Pazari i Vjetër po të ekzistonte sot? Le të mos harrojmë më së pari se çdo restaurim në arkeologji dhe të paleontologji, nis mjaft që të ketë një pjesë të vogël të gurëve ose eshtrave origjinale. Kështu krijohej ndijimi i së kaluarës. Në rastin e Pazarit të Vjetër të Tiranës do të ndodhte më tepër se kaq. Baza do të ishte e tëra, shtesa mbi atë bazë do të bëhej e pandjeshme, sepse nuk do të hiqte asgjë që mund të qëndronte, por duke shfrytëzuar ide dhe ustallarë, do të zbukuronte për të dhënë jo një antikë të nisur, por vetëm atë Pazar të zhvilluar në kohë. Mjaft të përfytyrojmë Banjën (hamamin) e fillimit të shekullit XVII në funksionim sipas asaj teknike, pranë dyqanesh të ndryshëm që pasqyrojnë jetën tregtare në të gjitha etapat e mëvonshme, deri në atë bashkëkohore. Artizanati ynë, origjinal dhe i kërkuar për larminë e tij, do të kishte aty selitë e vet më përfaqësuese, me vlera tradicionale dhe të reja. Amatorët e souvenireve, turistë të huaj e vendas, do të gjenin mu në qendër të qytetit, dy hapa larg hoteleve mallin që kërkonin, brenda një atmosfere, historike. Kështu, kryeqytetiynë do të bëhej me anën e kësaj qyteze me qendrën e vet, një vend i rrallë dhe i denjë për t’u vizituar dhe jo thjeshtë një vend ku shkohet për punë. Ky preciozitet, le ta quajmë kështu, do të sillte vetiu punime të cilësisë së lartë: kalldrëmet do të ribëheshin nga e para pranë restaurimit të kujdesshëm të dyqaneve. Afër tyre do të shpërfaqeshin atelietë e artikujve të rinj, deri te ato të luksit. Për hir këtij modernizimi, e tërë ngjyra arkaike e zanateve dhe tregtisë së traditës do të ruhej. Po ashtu restorantet, kafenetë, ëmbëltoret me të gjitha specialitetet e vendit.
Kjo qendër e tregëtisë së imtë do të rrethohej me kohë nga ndërtesat e larta të rrugëve që e qarkojnë, e që sot mbajnë vetë emrin e vjetër. Këto ndërtesa do të ruanin të paprekur katin e parë, për të përjetësuar historinë dhe çdo gjë që meriton të kujtohet, si për shembull, dyqani i Mustafa Marës, i burgosur nga Turqia për aktivitet patriotik (shpërndante shtypin, dhe për këtë iu dha mbiemri Drita nga titulli i gazetës që përhapte) dhe që më 26 Nëndor 1912 qepi në dyqanin e tij shumë flamure kombëtare me të cilët zbukuroi tërë Pazarin atë ditë të shënuar pë kombin. Dyqani i tij, që sot nuk mund të as përcaktohet se ku ndodhej do të kishte në vitrinë nga ana flamure, pranë burive të gramafoneve qe i pari ai i importoi nga Evropa. Si ky rast, edhe plot të tjerë, nga historia.
Kjo frymë konservative – artistike në trajtimin e çdo hollësie të lënë nga koha, do të shtrihej në tërë qendrën e qytetit, pavarësisht nga transformimet që do të sillnin vitet. (Kjo duhet adoptuar me rreptësi sot me një përkujdesje më të madhe, për të na humbur së paku ato që kanë mbetur në këmbë). Sa për vërejtjen që një qendër me rrugë të ngushta do të krijonte probleme për trafikun në rritje, duhet thënë se të mirat (edhe ekologjike) të kësaj qenësie në qendër jo vetë, që nuk do të pengonin, por do të lehtësonin me anën e peshës së pakët të saj, në gërmimin e një plani nëntokësor, jo vetëm për lëvizjen por edhe për shërbimet.
NË MBYLLJE...
Për të qenë objektivë, prirja për të prishur duhet të shpjegohet jo vetëm me dëshirën arrogante dhe keqdashëse për të shkatërruar. Tirana – kryeqytet mori fizionominë nëpërmjet rregullimeve të bëra gjatë dekadave 20 dhe 30. Ajo u bë një qytet me rrugë te drejta dhe jo fort të gjera, me të cilat është i lidhur imazhi ynë për të, dhe skema e shkëlqyer e Qendrës ku priten rrezet, ishte më se e goditur. Po të ishte realizuar plotësisht ky plan i vendosur qysh herët, kushdo që do të qëndronte në një pikë të Sheshit “Skënderbeg”, do të mund të shihte fundin e tetë rrugëve që hapeshin rreth e qark horizontit. Një ndijim ky që rrallë mund të ta ofrojë qytet në botë. Ai jo vetëm nuk u realizua, por bashkë me të u flijua edhe shansi i mbramë për të ruajtur aë çka bota bëjnë flijime për ta mbajtur krejt të paprekur me çdo çmim sado i lartë qoftë qendrën historike.
Historia urbanistike e Tiranës e kondensuar kështu, na duket e pafat dhe e tradhëtuar nga një pushtet politik absolut që në mënyrë matufe, për hir të një zgjidhjeje krejt të rëndomtë fshiu pa mëshirë edhe pjesën më të rëndësishme të qytetit, të vjetrën që dëshirojmë e kemi nevojë ta kemi sot.
Duhet thënë se, shtrat i ngrohtë për këtë vetëshkatërrim shërben edhe mendësia e prirur drejt modernes, aq edhe e ngulur në provincializëm: që i konsideron këto prishje jo si dëm të madh.
Sot Tirana ka filluar të shtrihet nëpër kodra. Me fuqinë ekonomike, që do të fitojë atdheu ynë, është e sigurt që periferia do të dalë nesër në një nivel ndërtimor shumë më të lartë nga ç’kishim ëndërruar ndonjëherë. Por asnjëherë nuk duhet harruar se ruajtja ose përshtatja e të vjetrave me të rejat, e të mëdhave me të voglat duhet të jetë ligj që duhet zbatuar rreptësisht.
Të fundit


Kosova/ Balliu: Rama ka kërkuar dy veprime qe janë salvagente shpëtimi për Vuçiç
1 Tetor 2023, 21:28
Nora Malaj: Sistemi i arsimit ka dështuar, në 2030 do studiojnë për influencer
1 Tetor 2023, 21:12
Berisha: Korrupsioni nxjerr jashtë përdorimi flotën e re ajrore të ushtrisë
1 Tetor 2023, 20:50
SHBA, marrëveshje sigurie me ishujt e Paqësorit për të frenuar zgjerimin e Kinës
1 Tetor 2023, 20:30
Ra nga 50 metra lartësi duke mbledhur kërpudha, vdes shqiptari në Itali
1 Tetor 2023, 20:04

Mjeti del nga rruga, plagoset pasagjerja në Vlorë
1 Tetor 2023, 19:25
Arkeologët hedhin dritë mbi historinë shqiptare me gërmime të reja
1 Tetor 2023, 19:05

Zjarr në një klub nate në Spanjë, të paktën 13 viktima
1 Tetor 2023, 18:11
Sulmi në veri, Osmani: Ka dorë edhe Putin
1 Tetor 2023, 17:51
Goditet me thikë 19-vjeçarja shqiptare në Greqi
1 Tetor 2023, 17:34


Ministri i Brendshëm i Kosovës: Serbia tentoi aneksimin e veriut
1 Tetor 2023, 16:23
U godit nga një masiv gurësh, plagoset minatori në minierën e Bulqizës
1 Tetor 2023, 15:58


‘Dyshja Vuçiç-Rama janë armiq të kombit serb dhe kombit shqiptar!
1 Tetor 2023, 14:52

Dita Botërore e të Moshuarve, Vasili: Përulje dhe mirënjohje pafund!
1 Tetor 2023, 14:27
Gjykata e Elbasanit lë në burg anëtarët e grupit të Laert Haxhiut
1 Tetor 2023, 14:07
Sot shënohet Dita Botërore e të Moshuarve
1 Tetor 2023, 13:57
Aksidentohet minatori në Bulqizë, dërgohet në spital
1 Tetor 2023, 13:44
Përfshihet nga zjarri një lokal në qendër të pazarit të Korçës
1 Tetor 2023, 13:28
Ishte nisur për vrasje, kush është Aldi Mustafa, miku i “Rrumit të Shijakut”
1 Tetor 2023, 13:14
Fifi rrëqeth publikun me recitimin e Marshit të UÇK-së
1 Tetor 2023, 12:46
Rrjedhja e gazit në një karburant në Tiranë, arrestohen tre persona
1 Tetor 2023, 12:26
Burimet njerëzore janë “kriza e re” e bizneseve
1 Tetor 2023, 12:06
EMRI/ Kishte dalë të mblidhte kërpudha, vdes shqiptari në Itali
1 Tetor 2023, 11:52
Shpërthim i fuqishëm pranë Parlamentit dhe Ministrisë së Brendshme në Turqi
1 Tetor 2023, 11:27



Koncesionet po rezultojnë “pa lavdi”, por fundi nuk po u duket
1 Tetor 2023, 10:04

Tetori rozë/ Muaji i ndërgjegjësimit për kancerin e gjirit! Çfarë duhet të dini
1 Tetor 2023, 09:16
Kler Çaku u shpall kampione Europe, Berisha: Sukses i jashtëzakonshëm!
1 Tetor 2023, 09:00
Këmbimi valutor 1 tetor, me sa shiten dhe blihen monedhat e huaja
1 Tetor 2023, 08:48
Parashikimi i motit, tetori fillon me temperatura të larta
1 Tetor 2023, 08:30
Horoskopi, çfarë parashikojnë yjet për ju sot
1 Tetor 2023, 08:20
Posta e mëngjesit/ Me 2 rreshta: Çfarë pati rëndësi dje në Shqipëri
1 Tetor 2023, 08:08
Vuçiç bën një hap pas: Serbia do të tërheqë trupat në veri të Kosovës
30 Shtator 2023, 21:50
Policia gjen sërish armë të rënda dhe municion në veri
30 Shtator 2023, 21:30
Pas Pishporosë, riaktivizohet vatra e zjarrit në Darëzezë të Fierit
30 Shtator 2023, 21:10
Në prill iu bë atentat, sot u arrestua për armëmbajtje pa leje; kush është Aldi Mustafa
30 Shtator 2023, 20:47
Taksa e pronës bëhet më e shtrenjtë, sa do të paguajnë qytetarët për banesat
30 Shtator 2023, 20:32
Iu bë atentat me eksploziv në prill, arrestohet Aldi Mustafa, miku i "Rrumit të Shijakut"
30 Shtator 2023, 20:11
Qeveria e Kosovës thirrje Serbisë: Tërhiqni të gjitha trupat ushtarake nga vija kufitare
30 Shtator 2023, 19:51
Berisha ndan postimin e gazetarit gjerman: Rama, kryeministri më i mirë që ka pasur Serbia
30 Shtator 2023, 19:23
Burimi: Kërkesa e Ramës për të vendosur KFOR-in në Veri, e gabuar
30 Shtator 2023, 19:05

Hovenier: Një lloj strukture apo strukturash qëndron pas sulmit në veri
30 Shtator 2023, 18:22
Lleshaj shigjeton Ramën: Shqipëria nuk e ka luksin të tregohet indiferente ndaj Kosovës
30 Shtator 2023, 17:57
Zbardhet dëshmia e mikut të Fatjon Dervishit, 37-vjeçari u qëllua 55 herë
30 Shtator 2023, 17:42
Osmani krahason Vuçiçin me Millosheviçin: Kërkon të shembë gjithçka
30 Shtator 2023, 17:26
Raporti i ODIHR për zgjedhjet e 14 majit, Zhulali: Nuk i njeh as si legjitime, as si të lira
30 Shtator 2023, 17:11
Të penduarit e drejtësisë që prangosën bandat e krimit
30 Shtator 2023, 16:53
Presioni i SHBA dhe BE, Serbia nis tërheqjen e trupave ushtarake
30 Shtator 2023, 16:31
Radoiçiç do t’i drejtohet nesër Beogradit për sulmet në Kosovë
30 Shtator 2023, 16:14
Zbërtheu krimet e bandës së Haxhisë, merret sërish në pyetje Artan Tafani
30 Shtator 2023, 15:55
Flakët dalin jashtë kontrollit në pyllin e Pishporosë, e pamundur ndërhyrja nga ajri
30 Shtator 2023, 15:36

Tërmet i fuqishëm në Detin Egje, ndjehet dhe në Greqi e Turqi
30 Shtator 2023, 15:04
Po kryente riparime 55-vjeçari bie nga çatia, niset me urgjencë në spital
30 Shtator 2023, 14:50
Berisha: Të ndalen ndërhyrjet brutale të Ramës në punët e brendshme të Kosovës
30 Shtator 2023, 14:25
Ambasadori amerikan: Serbia qëndron pas vrasjes së policit të Kosovës
30 Shtator 2023, 14:06
Çfarë përfitojnë vërtet migrantët në Gjermani?
30 Shtator 2023, 13:49
Shpërndante drogë pranë shkollës, arrestohet i riu në Tiranë
30 Shtator 2023, 13:32
Raporti i KLSH për Covid-19, Alimehmeti: Keqmenaxhim, MSH mashtroi për jetët e humbura
30 Shtator 2023, 13:05
Raporti i OSBE, Kaso: SPAK të hetojë dhe zbardhë farsën zgjedhore të 14 majit
30 Shtator 2023, 12:45
Borell thirrje Serbisë të tërheqë ushtrinë nga kufiri me Kosovën
30 Shtator 2023, 12:29
Rrjedhje gazi tek një karburant në Tiranë, evakuohen banorët
30 Shtator 2023, 12:12
E copëtoi makina e mishit, kjo është gruaja shqiptare që humbi jetën tragjikisht në Greqi
30 Shtator 2023, 11:53
Dëshmia e të penduarit të drejtësisë: Laert Haxhiu e vrau kushëririn për reputacion
30 Shtator 2023, 11:24
PD bën denoncimin: Zv.ministrja e Arsimit merr tenderin prej qindra miliona lekësh pa garë
30 Shtator 2023, 10:52


Kërcënohet një polic në veri të Kosovës
30 Shtator 2023, 09:59
Kapen me mijëra euro të padeklaruara në Rinas
30 Shtator 2023, 09:44
Industria dhe eksportet goditen nga kursi i këmbimit dhe rritja e kostove
30 Shtator 2023, 09:25
Kursi i këmbimit: Me sa blihen dhe shiten monedhat e huaja sot
30 Shtator 2023, 09:06
Parashikimi i yjeve, shenjat më të favorizuara të fundjavës
30 Shtator 2023, 08:52
E bëri makineria copë-copë, nëna shqiptare humb jetën në sytë e së bijës
30 Shtator 2023, 08:41
A do të bjerë shi? Parashikimi i motit për ditën e sotme
30 Shtator 2023, 08:22
Vrau bashkëshorten në Itali, gjendet i vdekur në makinë shqiptari
30 Shtator 2023, 08:14
Posta e mëngjesit/ Me 2 rreshta: Çfarë pati rëndësi dje në Shqipëri
30 Shtator 2023, 07:59
Vrasja e policit në veri të Kosovës, Sveçla: Do të kërkojmë ekstradimin e Radoiçiçit
29 Shtator 2023, 22:48
Pajisjet jashtë funksionit te Onkologjiku, mungesa e ilaçeve u rrezikon jetën pacientëve
29 Shtator 2023, 22:31
Tensionet në veri, Britania dërgon trupa shtesë në Kosovë
29 Shtator 2023, 22:19
Kurti: Grupet e armatosura serbe po përgatiten për luftë
29 Shtator 2023, 22:05
“Do të jesh e imja ose e askujt”, vrasja e shqiptares nga bashkëshorti e paralajmëruar?
29 Shtator 2023, 21:44
Bylykbashi: Raporti i ODIHR-it i fut një grusht turinjve zgjedhjeve të 14 majit 2023
29 Shtator 2023, 21:20
SHBA i kërkon Serbisë të tërheqë trupat ushtarake nga kufiri me Kosovën
29 Shtator 2023, 20:55

Vuçiç: Blinken më paralajmëroi për masa ndaj Serbisë
29 Shtator 2023, 20:15

Zgjedhjet e 14 majit, OSBE publikon raportin: Të hetohen pretendimet për blerje vote
29 Shtator 2023, 19:30